Situación da comarca de Ferrol no plano: aquí celebraremos o V Encontro Internacional de Micoloxía do Arco Atlántico

ALGÚNS DATOS DE INTERESE:

Segundo unha tradición popular, Ferrol provén de farola, aludindo á figura heráldica que aparece no escudo de armas da cidade.[3] Con todo, segundo os especialistas, a orixe do escudo de Ferrol remonta únicamente ao século XVIII, existindo ademais diversas variantes empregadas ao longo do tempo, sen que se fixou, de acordo á lexislación aplicable desde os anos 1990, a composición heráldica de xeito oficial.[4] As hipóteses consideradas máis probables consideran que a orixe de Ferrol atópase na toponímia altomedieval, sendo a asociación de dous vocábulos que poden significar ben “porto – próximo”, “embarcadoiro sobre pilastras” ou ben un “domini Ferreoli”, señor de Ferrol.

Xeografía

Ría de Ferrol, onde desemboca o río Grande de Xuvia, sitúase entre os cabos Prioriño e Segaño, protexida dos ventos e os temporais polos montes Ventoso e Faro. Xunto a ríalas da Coruña, Betanzos e Ares conforma o golfo Ártabro, nome herdado da época romana.

A súa situación, na parte septentrional dunha ampla ensenada, fronte ao Océano Atlántico, fan que a cidade goce dun clima oceánico, con temperaturas suaves durante todo o ano e precipitacións frecuentes.

Os 81,9 km² de superficie da cidade ofrecen unha permanente sucesión de contrastes: trazados medievais con rúas estreitas e casas con galerías fronte a imponentes construcións militares, praias abertas ao océano contra fortificados castelos (Castelo de San Felipe e Castelo da Palma) que dominan ría.

Historia

Ferrol desempeñou, e desempeña, un papel importante na historia de España e as que foron as súas posesións de Ultramar, papel que lle concedeu a súa posición de ser o porto militar máis importante da península durante séculos. No Ferrol sucedéronse numerosas batallas navais e ata algún desembarco promovido polos exércitos ingleses que ansiaban capturar "o mellor porto natural da costa atlántica de Europa" (así o cualificaron os almirantes británicos) e un enclave estratéxico sen igual en España.

A referencia máis antiga que se coñece do Ferrol data do século I, en que o historiador romano Pomponio Mela, ao describir o Magnus Portus Artabrorum, desígnaa co nome de Adobrica, Con todo, hai quen afirma que a fundaron os normandos cara ao século X. Será no século XI, cando apareza por primeira vez o nome de Sancto Iuliano de Ferrol nun documento histórico.

O castelo de San Felipe foi construído na mesma boca de ría en 1577 para defender o estratéxico porto do Ferrol desde o que partía unha cadea que en caso de incursión naval era levantada impedindo o paso dos navíos hostís. En 1588, debido a un temporal, parte das naves que formaban a Gran Armada de Felipe II buscou refuxio na bahía do Ferrol. En 1594 a armada inglesa intentou apoderarse de Ferrol. En 1726 ordena Felipe v a instalación dos grandes Astilleros do Norte de España na ría do Ferrol, nos lugares da Graña e o Ferrol. En 1749 Fernando VI dispuxo a instalación dos estaleiros en Esteiro e que fose o Ferrol a capital do Departamento Marítimo. O 25 de agosto de 1800 ten lugar un intento de apoderarse do Ferrol e destruír os estaleiros por parte dunha armada inglesa con máis de cen barcos e 15.000 homes, comandados polo almirante Warren. Trala derrota inglesa, Napoleón celebrouno coa frase: "polos valentes ferrolanos". En 1809 produciuse a ocupación francesa pero esta só durou un mes.

A alianza con Gran Bretaña durante a Guerra da Independencia precipitou o fracaso da economía da cidade e, durante o reinado de Fernando VII, o Ferrol chegou a converterse nunha cidade en declive, perdendo o seu título de capital. Con todo, floreceron novas actividades, durante a administración do Marqués de Molina, Ministro de Asuntos Navales a mediados do século XIX.

En Ferrol realizouse a botadura do primeiro barco a vapor de España en 1858, en 1881 a do primeiro barco con casco de ferro e en 1912 Alfonso XIII asiste á do primeiro acoirazado (o España).

O estalido da Guerra Civil (1936-1939) significou que os estaleiros, talleres, fundicións e dársenas do Ferrol fosen tomados baixo o control do Estado e completamente nacionalizados en 1945 baixo o nome de Bazán, máis tarde renomeado como IZAR e desde xaneiro de 2005 como Navantia.

O fin da ditadura e a chegada da democracia en 1978 non axudou a mellorar a súa situación económica. Desde 1982 ata finais da década os noventa a cidade enfrontouse a numerosos problemas debido ao declinar do sector naval. O principio do novo milenio, con todo, foi en xeral un tempo de relativa expansión económica e prosperidade. Construíronse recientemente unha autovía e un porto exterior; facendo as comunicacións por terra e mar moito máis fáciles e rápidas.

Lugares de interese:

Costa Ártabra

Situación

Litoral da provincia da Coruña, ó norte da cidade de Ferrol. Concellos de Cariño, Cedeira, Ferrol, Narón, Valdoviño, Ortigueira, Ares e Mugardos.

Extensión

7.546 ha.

Accesos

Á lagoa de Doniños, próxima a Ferrol, pola estrada de San Xurxo da Mariña con ramal en Valón. Á serra da Capelada, por estradas locais entre Cedeira e Cariño. No medio, San Andrés de Teixido. A Cabo Ortegal, dende Cariño.

Descrición

Dende o cabo Prioriño Chico, na ría de Ferrol, ata cabo Ortegal, na ría de Ortigueira, a costa tórnase cantil e puntas ó mar. Segundo nos imos desprazando cara ó norte, sucédese unha franxa de grande interese xeolóxico. Costa penedosa onde zorrega o vento mareiro, resgardadas calas ou praias abertas ben acompañadas de lagoas como Doniños e Valdoviño. Soségase no interior da ría de Cedeira, afamada cetárea de marisco con longos areais, e logo alcanza, na caída da serra da Capelada, os cantís de récord: 613 metros sobre o mar na Vixía de Herbeira.

Considéranse os máis altos de Europa. Esta visita ficaría incompleta sen Os Aguillóns de Cabo Ortegal: cons de fantasía, coma uñas de percebe emerxendo dun mar que atrapa a luz entre o ceo e o sal.

XEOLOXÍA: Singulares materiais e formacións na serra da Capelada. Rochas básicas e ultrabásicas: anfibolitas (de cor verde escura), afloramentos de ecloxitas con zoisita, serpentinitas, gneis...

BIOLOXÍA: Variedade de ecosistemas. Destacamos polo seu significado etnográfico en San Andrés de Teixido, a herba de namorar (Armeria pubigera). Nas lagoas, aves como a galiñola negra (Fulica atra), alavanco real (Anas platyrhynchos) e pirlo curlibico (Calidris alpina). Nos rochedos da beiramar, falcón peregrino (Falcus peregrinus)...

rotas

Neste treito cóntanse ata sete faros. Chegar ata eles por terra supón itinerarios con atractivos abondo. A ría de Ferrol flanquéase cos castelos de San Felipe (Ferrol) e da Palma (Mugardos). Os faros máis próximos sitúanse en cabo Prior, ó norte, e Prioriño Chico, ó oeste. Vaise ata o primeiro con facilidade dando unha volta, por exemplo dende a ermida de Chamorro ou pola praia e lagoa de Doniños. O lago destaca pola súa profundidade que nalgures acadan os nove metros. Está afastado do mar por un ancho complexo dunar e rodeado dun extenso anel de vexetación.

Dende Cedeira accédese ó faro de punta Candieira, con pronunciadas curvas finais que poden asustar ós propensos de vertixe. No cabo Ortegal ademais do faro veremos os illotes dos Aguillóns. Son penedos esgrevios para mirar e non tocar, só accesibles ó voo das gaivotas e por percebeiros experimentados que deben velarse moito.

Sen embargo, a principal rota alcanza categoría de peregrinación. Destino: San Andrés de Teixido, "vai de morto quen non foi de vivo". Partindo dende o centro de Cedeira, a estrada local sobe ata o cruceiro do Chan dos Cadrís e un espectacular miradoiro antes de principia-lo descenso á perdida aldea de San Andrés cargada de tipismo ó redor da igrexa e a fonte do santo.

Entre San Andrés e o lugar da Pedra (Cariño) circula unha das estradas máis aventureiras de Galicia. Cruzada por gando ceibo e turistas á busca dos miradoiros de Garita ou Vixía de Herbeira e do telescopio da Miranda.

Xubia-Castro

Situación

Concellos da Capela, Moeche, Narón, Neda, San Sadurniño, As Somozas e As Pontes de García Rodríguez na provincia da Coruña.

Extensión

2.074 ha.

Descrición

A fábrica e muíño de fariñas de Ponte de Xubia sinala a desembocadura na ría de Ferrol dun río non orfo doutras ruínas históricas. O mesmo Xubia pasa polo concello de Moeche, cun importante castelo medieval; e un dos seus afluentes, o Castro, reflicte o outeiro da torre de Naraío. Inclúese ademais no espacio protexido a serra do Forgoselo, con zonas húmidas estancadas e turbeiras de moito interese.

Lagoa e areal de Valdoviño

Espazo natural en réxime de protección 

Concello de Valdoviño, a uns 17 Km. de Ferrol.

Extensión

490 ha.

Accesos

Estrada C-646 Ferrol-Valdoviño-Cedeira.

Descrición

A praia da Frouxeira ocupa uns tres quilómetros de fachada atlántica exposta a fortes resacas. Ten merecida sona por dimensións e comodidade que prestan as súas dunas fronte os ventos mareiros. Detrás dela tamén se resgarda nun recanto a lagoa de Valdoviño, ou tamén da Frouxeira. Adéntrase en liña recta máis dun quilómetro e medio cara ó interior, extensión que percorre en paralelo unha pista local. Pola outra banda prosperan os carrizais e xunqueiras. É estreita e pouco profunda na súa maior parte, pero dunha gran vitalidade.

A actividade da lagoa increméntase durante o inverno coas numerosas aves acuáticas que a visitan.

FLORA: Vexetación palustre e dunas colonizadas.

FAUNA: Comunidades invernantes de aves acuáticas: galiñola negra (Fulica atra), alavanco real (Anas platyrhynchos), pato frisado (Anas strepera), e limícolas coma o pirlo curlibico (Calidris alpina).

Fragas do Eume Parque natural 

Situación

Concellos de Cabanas, A Capela, Monfero, Pontedeume e As Pontes de García Rodríguez.

Extensión 9.127 ha.

Accesos

O traxecto máis usual vai dende o centro de Pontedeume ata a fraga pola estrada local con desvío por Ombre cara ó mosteiro de Caaveiro. Outro diríxese cara Rebordelo cortando para o mosteiro de Monfero. Dende As Pontes acceso á presa do Eume. As pistas que penetran no Parque son de ida e volta sen comunicación entre si.

Descrición

O río Eume ronda os cen quilómetros de lonxitude. Dende o límite provincial da Coruña e Lugo ata a desembocadura na ría de Ares conserva as ribeiras máis ricaces da rede hidrográfica Norte. É un dos últimos bosques atlánticos, relicto da Era Terciaria, que conserva o manto vexetal autóctono.

Carballos e máis castiñeiros manifestan as diferentes tonalidades das estacións, dos verdes intensos ós amarelos outonizos ou á floración dos castiñeiros a comezos do verán. Chéganse a pintar bosques de cores dentro da fraga, completada con loureiros, érbedos ou acivros. E nas ribeiras, atención ós fentos. Algúns pés pertencen a especies arborescentes excepcionais.

A excursión máis recomendable é chegar, pé en terra, ó mosteiro de Caaveiro que, dende un outeiro, permite ter unha panorámica de conxunto. As ruínas do mosteiro benedictino, o máis antigo en Galicia do que se conservan mencións.

Outro itinerario levaríanos en dirección a Rebordelo, capital municipal do concello de Monfero, para visitarmos o mosteiro de Santa María de Monfero de grande orixinalidade pola súa fachada barroca axedrezada con lascas de lousa. Logo penetrarmos no Parque onde a cola do encoro do Eume recibe ó río de Frei Bermuz nunha vizosa paisaxe.

FLORA: Carballos (Quercus robur) e castiñeiros (Castanea sativa) son as especies dominantes. Áchase érbedo (Arbutus unedo) e loureiro (Laurus nobilis). Fentos de grande interese: Culcita macrocarpa, Hymenophyllum tumbrigense e Woodwardia radicans.

FAUNA: Presencia do bufo real (Bubo bubo) con poucas parellas en Galicia; e o insecto Endromis versicolor, moi raro. Especies piscícolas.